Karbon Kredisi Nedir ve Nasıl Oluşur?

Günümüzde iklim değişikliği ve küresel ısınma gibi önemli sorunlarla mücadele edilmekte ve bu sorunlara karşı çeşitli çözümler geliştirilmektedir. Küresel çevre endişelerinin artması ve iklim değişikliğiyle mücadelede artan çabalar, sürdürülebilirlik ilkesini daha fazla ön plana çıkarmaktadır. Bu bağlamda, karbon kredisi gibi finansal araçlar, iş dünyası ve bireyler arasında çevresel sorumluluğu artırmak için hayati bir rol oynamaktadır. Karbon kredisi, uluslararası anlaşmalarla belirlenen sera gazı emisyon kotalarını aşan işletmeler için bir çözüm olarak ortaya çıkmıştır. Bununla birlikte, karbon kredisi şirketler tarafından daha sık kullanılsa da bireysel olarak da kullanıma uygundur. Bireyler de kendi karbon salınımlarını telafi etmek için karbon kredileri satın alarak sera gazı emisyon azaltan, çevresel ve sosyal fayda yaratan projelerin desteklenmesine katkıda bulunabilirler. 

Karbon kredilerinin piyasada nasıl oluştuğuna bakıldığında ise çeşitli süreçlerden geçtiği görülmüştür. Bu süreçlerden ilki, karbon kredisi oluşturacak bir projenin belirlenmesidir. Bu projeler, genellikle yenilenebilir enerji üretimi, enerji verimliliği artırımı, ormancılık projeleri veya endüstriyel süreçlerde karbon salınımının azaltılması gibi çeşitli faaliyetleri içerebilir. Bu projeler sera gazı emisyonlarını azaltma veya emilimini artırma hedeflerine odaklanır. Proje seçiminin ardından, projenin karbon azaltma veya karbon emilimini artırma potansiyeli, bir dizi standart ve yönergeye göre değerlendirilir. Uluslararası standartlar, projenin sürdürülebilirliğini ve karbon faydalarını sağlamak için çeşitli kriterler belirler. Projenin bu standartlara uygunluğu belgelendirilir. Proje uygulandığında, sera gazı emisyonlarını azaltma veya emilme kapasitesine sahip olacaktır. Bu azaltımlar veya emilimler, karbon kredilerinin kaynağını oluşturur. Projeyi yürüten kuruluş, bu azaltımları veya emilimleri ölçer ve belgelendirir. 

Karbon kredileri, genellikle CO2 eşdeğeri cinsinden ifade edilir. Yani, projenin azalttığı veya emdiği sera gazı miktarı CO2 eşdeğeri olarak hesaplanır. Bu, farklı sera gazlarının (metan, nitrojen oksitleri vb.) küresel ısınma potansiyelini temsil etmektedir. Karbondioksit eşdeğerinin belirlenmesinin ardından karbon kredileri, bir sertifikasyon sürecinden geçer ve uluslararası karbon piyasalarında alınıp satılabilir hale gelir. Karbon kredisi oluşum sürecini daha anlaşılabilir hale getirmek için bir örnek vermek gerekirse, bir yenilenebilir enerji santrali projesinin 40 MW elektrik ürettiğini düşünelim. Eğer bu elektrik yenilenebilir enerji santralinden değil de fosil yakıtlar üzerinden üretilseydi atmosfere belirli miktarda sera gazı yayılmasına sebep olacaktı. Yayılacağı düşünülen sera gazı miktarı CO2 eşdeğeri cinsinden hesaplanır ve hesaplanan bu değer negatif emisyon olarak kabul edilir. Yani, atmosfere salınan karbon miktarını azaltarak olumlu bir etki sağlar. Bu negatif emisyon miktarı, karbon kredisi olarak sertifikalandırılır. Sonuç olarak, yenilenebilir enerji santrali projesi bu negatif emisyon miktarına karşılık olarak karbon kredisi alır ve bu krediler uluslararası karbon piyasalarında alınıp satılabilir.

Karbon Kredisi Piyasaları ve Sertifikasyon Kurumları

Kyoto Protokolü ile karbon kredisi kavramı gündeme gelmiş ve karbon kredisi alışverişleri başlamıştır. Protokolü imzalayan ülkeler zorunlu piyasaya tabi olurken, Türkiye gibi protokolü imzalamayıp azaltım taahhüdünde bulunan ülkeler gönüllü piyasaya tabi olmuştur. Piyasaların çalışma prensibine göre, eğer herhangi bir üretici şirket ya da ülke kendi belirlenmiş kotasını aşarsa, daha az karbon emisyonu üreten ülke ya da üretici şirket tarafından karbon kotası satın alabilecektir. Fakat zorunlu ve gönüllü piyasa arasında alım-satım işlemleri gerçekleştirilememekte ve her piyasa kendi içinde karbon ticareti yapmaktadır. Bu durum, her iki piyasada bulunan aynı türden kredilerin birim fiyatlarının önemli ölçüde farklı olmasına neden olabilmektedir. Örneğin, karbon kredisi zorunlu piyasada 80 Euro/ ton olarak işlem görürken, aynı kredi gönüllü piyasada 4 Euro/ton değerinde işlem görebilir. Karbon Kredisi fiyatları, sabit fiyatlar değildir ve borsa usulüne göre serbest piyasada arz talebe göre fiyatlanmaktadır. Arz talebin yanı sıra karbon kredisinin üretim yılı, karbon kredisinin proje türü ve projenin yeri gibi etkenler de karbon kredisi fiyatlarını etkilemektedir. Zorunlu ve gönüllü piyasalar için sertifikasyon kurumları da farklılık göstermektedir. Sertifikasyon kurumları, küresel ölçekte hizmet sunan Gold Standard, Verra, Greenhouse Gas Certification ve Carbon Reduction Institute gibi kuruluşlardır. Bu kurumlar tarafından sunulan ve kabul edilen programlar, hizmet verdikleri ülkeler ve faaliyet türleri çeşitlilik gösterebilir. Bir faaliyetin sertifikaya konu olup olamayacağı ve sertifikasyon koşulları, ilgili kurumların yayımladığı metodoloji ve proje koşullarına bağlı olarak değişir. Örneğin, her orman faaliyetinin sertifikalandırılması mümkün değildir. Sertifikasyon kurumlarının metodolojileri ve bu metodolojilerdeki kısıtlar incelenmelidir. Projenin başlangıç yılı, kullanılan ağaç türleri, minimum alan gereksinimleri, alan sahipliği durumu, karbon kredisinin projeye katkısı veya gerçekleşme koşulları gibi faktörler, sertifikasyon sürecini belirleyen unsurlardır. Türkiye’nin de tabi olduğu gönüllü piyasalar için Voluntary Emission Reduction Certficates (Gönüllü Emisyon Azaltımı Sertifikaları) kullanılmaktadır. Gönüllü piyasalar için geçerli sertifikasyon kurumlarına bakıldığında ise Gold Standard (GS), Verra (VCS), Greenhouse Gas Certification (GCC), Carbon Reduction Institute (ICR) ve International Renewable Energy Certificate (IREC) gibi kurumların yer aldığı görülmektedir. Bu kurumlarda karbon kredilerinin fiyatı kendi aralarında farklılık gösterebileceği gibi, aynı kurumda karbon kredisi fiyatı yıllara göre de farklılıklar gösterebilir. Örneğin, güneş enerjisi kredi fiyatları GCC< ICR< VCS< GS olabileceği gibi GS kurumuna ait yıllara göre güneş enerjisi kredi fiyatları 2022< 2023 olabilmektedir. Tüm bu sertifikasyon kurumları kar amacı gütmeyen hükümet dışı anlamına gelen Non-Governmental Organization (NGO)  olarak adlandırılmaktadır. 

Karbon Kredisi Projeleri ve Etkileri

Karbon kredileri farklı projeler üzerinden elde edilebilmektedir. Bu projelere; enerji verimliliği projeleri, biyoçeşitlilik ve sürdürülebilir kalkınma projeleri, ormancılık ve orman koruma projeleri ile yenilenebilir enerji projeleri örnek olarak verilebilir. Bu projeler ve etkilerinden aşağıda bahsedilmiştir:

• Enerji Verimliliği Projeleri: Endüstriyel tesislerde veya binalarda enerji verimliliğini artırmaya yönelik projeler karbon kredisi üretebilir. Bu tür projeler, enerji tüketimini azaltarak ve enerji verimliliğini artırarak sera gazı emisyonlarını azaltır. Aynı zamanda işletme maliyetlerini düşürür, enerji güvenliğini artırır ve yeşil iş fırsatlarını teşvik eder.
• Biyoçeşitlilik ve Sürdürülebilir Kalkınma Projeleri: Biyoçeşitliliği koruma, ekosistemlerin restorasyonu ve sürdürülebilir tarım gibi faaliyetler karbon kredisi üretme potansiyeline sahip olabilir. Bu tür projeler, biyoçeşitliliği korur, ekosistemleri restore eder ve sürdürülebilir kalkınmayı teşvik eder. Böylece, yerel topluluklara ve ekosistemlere dayalı uzun vadeli çözümler sağlarlar.
• Ormancılık ve Orman Koruma Projeleri: Orman koruma projeleri, ormanların tahrip edilmesini önleyerek veya yeni orman alanlarının oluşturulmasıyla sera gazı emisyonlarını azaltmayı hedefler. Bu sayede, atmosferdeki karbon miktarını azaltarak karbon kredisi üretirler.
• Yenilenebilir Enerji Projeleri: Rüzgar enerjisi, güneş enerjisi ve hidroelektrik gibi yenilenebilir enerji projeleri, karbon kredisi üretmek için sıkça kullanılan örneklerdir. Yenilenebilir enerji projeleri, fosil yakıtlara kıyasla daha az sera gazı salınımı yapar ve bu nedenle atmosferdeki karbon miktarını azaltır. Ayrıca, hava kirliliğini azaltarak sağlık üzerinde olumlu etkiler yaratır ve yerel ekonomilere katkıda bulunur.

Karbon Kredisi ve Türkiye 

Türkiye'de, 2005 yılından bu yana karbon emisyonlarını azaltmayı amaçlayan gönüllülük esasına dayalı "Gönüllü Karbon Piyasaları" uygulamaları devam etmekte ve piyasada ticareti yapılan emisyonlar için "Gönüllü Emisyon Azaltım" (Voluntary Emission Reduction - VER) sertifikaları verilmektedir. Sera gazı emisyonlarını dengelemek isteyen firmalar, faaliyetlerinden kaynaklanan emisyon miktarlarını hesaplayarak bu emisyonları azaltmak ve dengelemek amacıyla emisyon azaltımı sağlayan projelerin ürettiği karbon sertifikalarını sosyal sorumluluk prensibi çerçevesinde satın almaktadırlar. 25 Nisan 2012 tarihinde yayımlanarak resmi gazetede yer alan "Sera Gazı Emisyon Azaltımı Sağlayan Projelere İlişkin Sicil İşlemleri Tebliği", Gönüllü Karbon Piyasaları'nın çalışmalarını düzenlemiştir. Bu tebliğle, özel teşebbüsler başta olmak üzere sera gazı emisyon azaltımı projelerinin kayıt altına alınması hedeflenmiştir. Yönetmeliğin temel amacı, Kyoto Protokolü Ek I listesinde yer alan (emisyonların önemli bir kısmını oluşturan çimento, seramik, kağıt ,elektrik ve buhar üretimi, , demir-çelik, kireç, ve cam üretimi gibi) çeşitli faaliyetlerden kaynaklanan sera gazı emisyonlarının izlenmesi, doğrulanması ve raporlanmasıdır.

Türkiye’ de çok sayıda yenilenebilir enerji tesisi GCC, GS, Verra, Irec platformlarında sertifika altına alınmıştır. Bu projelerden birisi de Güneşten Ormanlar  projesidir. Güneşten Ormanlar projesi, Türkiye'deki temiz enerji üretimine ve karbon salınımının azaltılmasına odaklanan bir projedir. Bu proje kapsamında, 2014 yılında kurulan Güneş Enerjisi Sistemi (Fotovoltaik Güç Santral) kullanılarak elde edilen enerji kaynakları, karbon salınımını azaltmak ve çevresel etkileri en aza indirmek için kullanılmaktadır. Kurulan 500 kWp gücündeki güneş enerjisi sistemi, fotovoltaik paneller aracılığıyla güneş ışığından elektrik enerjisi üretmektedir. Elde edilen elektrik enerjisi, fosil yakıtlara dayalı enerji üretimine alternatif olarak kullanılarak karbon salınımının önlenmesine katkı sağlar. Projenin karbon salınımını azaltıcı etkisi, ulusal ve uluslararası karbon piyasalarında karbon kredisi olarak GS tarafından sertifikalandırılır. Bu sertifikalar, Güneşten Ormanlar projesinin çevresel ve sosyal faydalarının tanınmasını ve desteklenmesini sağlar. Örnekte olduğu gibi, Türkiye’ de her ne kadar karbon kredisi uygulamaları faaliyette olsa da ülkenin zengin yenilenebilir enerji potansiyelinin yeterince değerlendirilmediği düşünülmektedir. Ülke, güneş, rüzgar, hidroelektrik ve biyokütle gibi çeşitli yenilenebilir enerji kaynaklarına sahiptir. Bu kaynaklar, Türkiye'nin sera gazı emisyonlarını azaltma ve sürdürülebilir enerjiye geçiş çabalarını destekleyerek önemli bir potansiyele işaret etmektedir. Bu nedenle Türkiye’nin yenilenebilir enerji projeleri ile geliştirilebileceği karbon kredisi hacminin yüksek olduğu düşünülmektedir.

References

Casem. (2023, Aralık 4). Karbon Kredisi Nedir. Casem: https://www.casem.com.tr/karbon-kredisi-nedir/ adresinden alındı

Ege Orman Vakfı. (2014). Karbon- Karbon Kredisi Projesi. Ege Orman: https://www.egeorman.org.tr/projeler/8/karbon__karbon_kredisi_projesi.aspx adresinden alındı

Gupta, Y. (2011). Carbon Credit: A Step Towards Green Environment. Global Journal of Management and Business Research.

Kırtman, B. (2023). Karbon Ticareti Eğitimi. Çevre Mühendisliği: https://www.cevremuhendisligi.org/download/karbon-ticareti-egitim/karbon-ticareti-egitim.pdf adresinden alındı

Özcan, M. (2022). Increasing voluntary carbon credits potential via renewable energy projects in Turkey. Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 710-719.