Kapsam 4 Emisyonu Nedir?
İklim değişikliği ile mücadelede, sera gazı emisyonlarını azaltma yönündeki insan müdahaleleri kritik bir rol oynamaktadır. Bu bağlamda, 'kaçınılan emisyonlar' olarak da bilinen Kapsam 4 emisyonları, yeni ve önemli bir kavram olarak ortaya çıkmıştır. 2013 yılında Dünya Kaynakları Enstitüsü tarafından tanıtılan bu kavram, bir şirketin sera gazı (GHG) emisyonları üzerindeki etkisini ölçmede ve şirketlerin çevresel sürdürülebilirlik çabalarını değerlendirmede yeni bir boyut sunar. Peki Kapsam 4 emisyonlarının geleneksel kapsamlar olarak adlandırabileceğimiz Kapsam 1, Kapsam 2 ve Kapsam 3’den farkı nedir? Bu soruyu yanıtlamak için öncelikle geleneksel kapsam emisyonlarının ne ifade ettiğini anlamak gerekmektedir. Bu nedenle Kapsam 1, Kapsam 2 ve Kapsam 3 emisyonlarının tanımlarına aşağıda yer verilmiştir:
- Kapsam 1 Emisyonları: Bir şirketin doğrudan kontrol ettiği kaynaklardan salınan sera gazı emisyonlarıdır, örneğin şirketin kendi araçları veya tesislerinden kaynaklı emisyonlar.
- Kapsam 2 Emisyonları: Şirketin tükettiği elektrik, buhar, ısı veya soğutma gibi enerji kaynaklarının üretiminden kaynaklanan dolaylı emisyonlardır.
- Kapsam 3 Emisyonları: Şirketin değer zinciri boyunca oluşan diğer dolaylı emisyonlardır, örneğin tedarik zinciri, taşımacılık, atık yönetimi, çalışanların işe gidip gelmesi ve ürünlerin kullanım ömrü sonrasındaki emisyonlar.
Kapsam 4 emisyonlarına bakıldığında ise, bir ürün veya hizmetin kullanımı sonucu ortaya çıkan sera gazı emisyonlarındaki azalmaları ifade ettiği görülmektedir. Bu azalmalar, ürün veya hizmetin yaşam döngüsü veya değer zinciri dışında gerçekleşir, ancak doğrudan bu ürün veya hizmetin kullanımına bağlıdır. Geleneksel Kapsam 1, 2 ve 3 emisyonları, bir şirketin operasyonları ve değer zinciri ile ilişkili doğrudan ve dolaylı emisyonlara odaklanırken, Kapsam 4 emisyonları, ürün veya hizmetlerin geniş çaplı olumlu çevresel etkilerini de dikkate alır.
Daha iyi anlaşılması adına bir örnekle açıklamak gerekirse: Bir şirket, enerji tasarruflu bir klima üretmektedir. Bu klimanın üretim süreci ve dağıtımı sırasında oluşan emisyonlar Kapsam 1, 2 ve 3 emisyonları olarak değerlendirilir. Ancak, bu enerji tasarruflu klimayı kullanan tüketiciler, normal klima kullananlara göre daha az enerji harcayarak evlerini soğuttuğu için, genel enerji tüketimi azalır ve buna bağlı olarak sebep olduğu emisyonlar da azalır. İşte bu azalmış emisyonlar, Kapsam 4 emisyonları olarak değerlendirilir. Yani, klima üreticisinin doğrudan yaşam döngüsü veya değer zincirine bağlı olmayan, ancak klimanın kullanımı sonucu ortaya çıkan emisyon azaltımları Kapsam 4 olarak adlandırılmaktadır.
Kapsam 4 Emisyonlarına Dair Örnekler
Kapsam 4 emisyonları, şirketlerin ürün ve hizmetlerinin kullanımının çevresel etkilerini dikkate alarak, sürdürülebilirlik performansını daha geniş bir perspektiften değerlendirmelerini sağlar. Çeşitli örneklerle Kapsam 4 emisyonlarının nasıl gerçekleştiği aşağıda açıklanmıştır:
- Enerji Verimli Ev Aletleri: Bir şirket, enerji verimli buzdolapları üretir. Bu buzdolapları, geleneksel modellere kıyasla daha az enerji tüketir, böylece kullanıcılar enerji tasarrufu sağlar ve elektrik üretiminden kaynaklanan karbon emisyonları azalır. Kullanıcıların enerji faturaları düşerken, fosil yakıtlardan elde edilen enerji tüketimi azalır ve dolayısıyla karbon emisyonları da azalır.
- Yenilenebilir Enerji Sistemleri: Güneş paneli üreten bir şirket, evlere ve iş yerlerine güneş enerjisi sistemleri kurar. Bu sistemler, elektrik üretiminde fosil yakıtların kullanımını azaltır. Fosil yakıtlarla üretilen elektriğin yerini güneş enerjisi alır, böylece karbon emisyonları önemli ölçüde azalır.
- Yüksek Verimli LED Aydınlatma: Bir aydınlatma şirketi, geleneksel ampullere göre daha az enerji tüketen LED ampuller üretir ve satar. Evlerde ve iş yerlerinde enerji tasarrufu sağlanır, elektrik tüketimi azalır ve bu da enerji üretiminden kaynaklanan karbon emisyonlarını düşürür.
- Telekonferans Sistemleri: Bir yazılım firması, yüksek kaliteli video konferans çözümleri sunar. Bu, iş seyahatlerinin yerini alır ve çalışanların uzaktan etkili bir şekilde çalışmasını sağlar. Fiziksel seyahat ihtiyacı azaldıkça, seyahat kaynaklı karbon emisyonları önemli ölçüde azalır.
- Yakıt Verimli Lastikler: Bir otomotiv lastiği üreticisi, yakıt verimliliğini artıran lastikler geliştirir. Bu lastikler, sürtünmeyi azaltarak araçların daha az yakıt tüketmesini sağlar. Araçlar daha az yakıt tükettikçe, fosil yakıt kullanımından kaynaklanan karbon emisyonları azalır.
- Akıllı Su Yönetim Sistemleri: Su tasarrufu sağlayan akıllı sulama sistemleri ve düşük su tüketen ev aletleri, suyun verimli kullanımını teşvik eder. Bu tür sistemler, su pompalama ve arıtma süreçlerinde enerji tasarrufu sağlayarak, dolaylı olarak emisyonları azaltır.
- Elektrikli Arabalar: Elektrikli arabalar, fosil yakıtlı araçların yerine kullanıldığında ulaşım kaynaklı emisyonları önemli ölçüde azaltır. Bu, sadece aracın kullanım sürecindeki emisyonları değil, aynı zamanda petrol çıkarma, rafine etme ve dağıtım süreçlerindeki emisyonları da düşürür.
Yukarıda listelenen örnekler kullanım ömürleri boyunca önemli miktarda sera gazı emisyonu azaltabilir. Bu tür azaltımlar, iklim değişikliği üzerindeki olumlu etkileri nedeniyle önemlidir ve Paris Anlaşması'nın 1.5°C hedeflerine ulaşmada kritik bir rol oynayabilir.
Kapsam 4 Emisyonlarının Şirketler İçin Önemi
Kapsam 4 emisyonları, bir şirketin çevresel sürdürülebilirlik performansını değerlendirirken kritik bir bileşen olarak öne çıkmaktadır. Bu emisyonlar, şirketlerin sadece doğrudan ve dolaylı emisyonlarını değil, aynı zamanda ürün ve hizmetlerinin kullanımının çevresel etkilerini de göz önünde bulundurmalarını sağlar. Bu, daha kapsamlı bir sürdürülebilirlik stratejisi geliştirmek için önemlidir ve şirketlere rekabet avantajı, maliyet tasarrufu, yenilikçilik ve marka itibarı gibi birçok avantaj sunar. Kapsam 4 emisyonlarına odaklanmak, şirketlerin iklim değişikliği ile mücadelede daha etkili bir rol oynamalarına ve sürdürülebilir bir gelecek inşa etmelerine yardımcı olabilir. Kapsam 4 emisyonlarını doğru şekilde yönetmenin şirketlere sağladığı avantajlara dair detaylar aşağıda yer verilmiştir:
- Rekabet Avantajı ve Pazar Fırsatları: Çevresel sürdürülebilirlik, tüketiciler ve yatırımcılar için giderek daha önemli bir kriter haline gelmektedir. Kapsam 4 emisyonlarını azaltan ürün ve hizmetler sunan şirketler, pazarda rekabet avantajı elde edebilir. Örneğin, enerji verimli LED ampuller üreten bir şirket, tüketicilerin enerji faturalarını düşürürken, aynı zamanda enerji üretiminden kaynaklanan sera gazı emisyonlarını da azaltır. Bu, hem çevresel hem de ekonomik faydalar sağlar ve pazarda tercih edilme olasılığını artırır.
- Yasal Uyum ve Teşvikler: Birçok hükümet, düşük karbonlu teknolojileri ve sürdürülebilir uygulamaları teşvik etmek için yasal düzenlemeler ve teşvik programları uygulamaktadır. Kapsam 4 emisyonlarını azaltan projeler, devlet destekleri, vergi indirimleri ve karbon kredileri gibi finansal avantajlar sağlayabilir. Örneğin, Avrupa Birliği’nin Emisyon Ticaret Sistemi (EU ETS) kapsamında, karbon emisyonlarını azaltan projelere karbon kredisi sağlanabilir.
- Marka İtibarı ve Müşteri Sadakati: Çevreye duyarlı bir imaj, şirketlerin marka değerini artırır ve müşteri sadakatini güçlendirir. Kapsam 4 emisyonlarını raporlayan ve azaltan şirketler, sürdürülebilirlik konusundaki taahhütlerini daha net bir şekilde gösterebilir. Bu, sadece mevcut müşterilerle ilişkileri güçlendirmekle kalmaz, aynı zamanda çevresel sorumluluğa önem veren yeni müşterilerin de ilgisini çeker.
- Yenilikçilik ve Teknoloji Gelişimi: Kapsam 4 emisyonlarını azaltmaya odaklanmak, şirketleri yenilikçi çözümler geliştirmeye teşvik eder. Örneğin, otomotiv sektöründe, elektrikli araçların geliştirilmesi ve yaygınlaşması, ulaşım kaynaklı emisyonları önemli ölçüde azaltabilir. Bu tür teknolojik yenilikler, hem çevresel faydalar sağlar hem de şirketleri sektörde lider konuma getirir.
- Finansal Performans ve Uzun Vadeli Dayanıklılık: Sürdürülebilirlik uygulamaları, uzun vadede maliyet tasarrufu sağlayabilir ve finansal performansı iyileştirebilir. Örneğin, enerji verimli üretim süreçleri, enerji maliyetlerini azaltarak şirketin karlılığını artırabilir. Ayrıca, iklim değişikliği ile ilgili riskleri azaltarak, şirketin uzun vadeli dayanıklılığını ve operasyonel sürdürülebilirliğini artırır.
Kapsam 4 Emisyonları Nasıl Hesaplanır?
Kapsam 4 emisyonlarının hesaplanması, çeşitli zorluklar ve belirsizliklerle dolu karmaşık bir süreçtir. Öncelikle, doğru ve kapsamlı verilerin toplanması gerekmektedir, bu da tedarik zincirinin tüm aşamalarını ve ürünün tüm yaşam döngüsünü kapsamalıdır. Bu tür verilerin elde edilmesi genellikle zor ve maliyetlidir. Ayrıca, Kapsam 4 emisyonları, dolaylı emisyon azaltımlarını içerdiği için, kullanılan metodolojinin doğruluğu ve geçerliliği büyük önem taşır. Farklı hesaplama yaklaşımları (örneğin, sonuçsal veya atıfsal) arasında tutarlılık sağlamak zor olabilir. Bu zorluklar, şirketlerin Kapsam 4 emisyon değerlerini doğru bir şekilde hesaplamasını ve raporlamasını engelleyebilir. Son olarak, henüz standartlaşmış bir raporlama çerçevesinin olmaması, şirketlerin farklı metodolojiler kullanmasına ve sonuçlarının karşılaştırılabilirliğini azaltmasına neden olabilir, Kapsam 4 emisyonları için de rapor standartları getirilmesi bu nedenle önemlidir.
Kapsam 4 emisyonlarının hesaplamasında kullanılan temel iki yaklaşıma bakıldığında bu yaklaşımların sonuçsal ve atıfsal yaklaşımlar olduğu görülmektedir. Bu hesaplama yöntemlerinden aşağıda bahsedilmiştir:
- Atıfsal Yaklaşım: Atıfsal yaklaşım, bir ürünün veya hizmetin mutlak emisyonlarını ve uzaklaştırmalarını, bir referans ürün veya hizmetle karşılaştırarak değerlendirir. Bu yöntem, ürünlerin çevresel etkilerini doğrudan ve basit bir şekilde karşılaştırmak için kullanılır. Örneğin, enerji tasarruflu bir LED ampul ile geleneksel bir akkor ampulü üzerinden Kapsam 4 hesaplamaları yapılabilir. LED ampulün üretim, kullanım ve bertaraf aşamalarındaki toplam karbon emisyonları, aynı kullanım ömrüne sahip akkor ampulün emisyonları ile karşılaştırılır. Kapsam 4 emisyonlarınu ise LED ampulün daha az enerji tüketmesi nedeniyle oluşan daha düşük emisyonlar temsil eder. .Bu basit karşılaştırma, hangi ürünün çevresel olarak daha sürdürülebilir olduğunu belirlemekte yardımcı olur. Bu yaklaşım, belirli veri setlerine dayandığı için pratik ve hızlı sonuçlar sağlar.
- Sonuçsal Yaklaşım: Sonuçsal yaklaşım, bir ürünün veya hizmetin geniş sistem üzerindeki etkilerini değerlendirir ve bu değerlendirme, karar veya eylemin tüm sistemi nasıl etkilediğini kapsar. Bu yaklaşım, ürünün doğrudan etkilerinin yanı sıra, piyasa değişiklikleri, tüketici davranışları ve sektör dinamikleri gibi ikincil etkileri de dikkate alır. Örneğin, bir şirket büyük ölçekli bir uzaktan çalışma programı başlatmaya karar verdiğinde, bu programın toplu taşıma ve özel araç kullanımı üzerindeki etkileri değerlendirilir. Uzaktan çalışma, işe gidip gelme ihtiyacını azaltarak trafik yoğunluğunu ve buna bağlı karbon emisyonlarını önemli ölçüde azaltabilir. Ayrıca, daha az ofis alanı kullanımı nedeniyle enerji tüketimi de düşebilir. Bu tür kapsamlı analizler, sonuçsal yaklaşımın gerektirdiği daha geniş bağlamı ve veri çeşitliliğini ortaya koyar.
Sonuç olarak, Kapsam 4 emisyonlarının hesaplanması, ürünlerin veya hizmetlerin çevresel etkilerini doğru bir şekilde ölçmek ve raporlamak için kritik öneme sahiptir. Hem sonuçsal hem de atıfsal yaklaşımlar, bu hesaplamaların nasıl yapılacağı konusunda farklı bakış açıları sunar. Şirketler, en iyi uygulamaları takip ederek kapsam 4 emisyonlarını etkili bir şekilde hesaplayabilir ve çevresel etkilerini daha iyi anlayabilir.
REFERANSLAR
- “Estimating and Reporting Avoided Emissions.” GHG Protocol, https://ghgprotocol.org/estimating-and-reporting-avoided-emissions.
- Förster, Johannes, vd.. “Avoided and removed emissions.” Helmholtz.
- Singh, Anirudh, editör. Translating the Paris Agreement Into Action in the Pacific. Springer International Publishing, 2020.
- “What are Scope 4 emissions? - Berlin.” PlanA.Earth, https://plana.earth/glossary/scope-4-emissions.